‘भ्याक्सिन डिप्लोमेसी’ बाट ‘भ्याक्सिन पोलिटिक्स’ शुरु 

गत पुसमा भारत सरकारले असल छिमेकी मुलुकको नाता लगाउँदै नेपाललाई १० लाख डोज कोरोनाविरुद्धको खोप डोज दिने निर्णय गर्यो । सोहीबमोजिम गत माघमा नेपाल सरकारलाई हस्तान्तरण गरेपछि पहिलो चरणको खोप अभियान सञ्चालन गरिएको हो । यसबीच नेपालले अर्को १० लाख खोप भारतबाट खरिद गरिसकेको छ ।

उत्तरतर्फको छिमेकी मुलुक चीनले ८ लाख डोज खोप उपलब्ध गराउने बताएको छ । त्यसैगरी विश्व स्वास्थ्य संगठनले कोभ्याक्स सुविधाअन्तर्गत नेपाललाई २५ लाख डोज खोप उपलब्ध गराउँदैछ । यी सबै खोप उपलब्ध भएको अवस्थामा नेपालसँग जम्माजम्मी ५० लाख डोज खोप प्राप्त हुन आउँछ । त्यो भनेको २ डोजको दरले २५ लाख नागरिकलाई मात्र लगाउन पुग्ने हो ।

नेपालमा १८ वर्ष माथिका सबै नागरिकलाई खोप लगाउँदा कम्तिमा डेढ करोडलाई २ डोजको दरले ३ करोड चाहिन्छ । अहिले प्राप्त हुने भनिएको खोप त्यसको ६ भागको १ भाग मात्र हो । अब नेपालले थप २ करोड ५० लाख डोज खोप किन्नुपर्ने हुन्छ । त्यसको लागि पनि भारतमाथि नै भर पर्नुको विकल्प छैन । अहिले त्यहि साँघुरो हुँदै गएको विकल्प ‘भ्याक्सिन पोलिटिक्स’ मा परिणत भएको चर्चा छ ।

शुरुमा १० लाख डोज अनुदान र अर्को १० लाख डोज खोप नेपाललाई बिक्री गरेपछि भारतको हात स्वतः माथि परेको छ । अब पहिलो चरणको खोप लगाएका सबैलाई १२ साताभित्र दोस्रो खोप अनिवार्य चाहिन्छ । त्यसको लागि हामीसँग पर्याप्त भ्याक्सिनको मौज्दात छैन । किन्न पनि हातै थाप्नुपर्ने अवस्था छ । त्यसैले तोकिएको समयमा दोस्रो खोप लगाउनुपर्ने अवस्था टड्कारो देखिँदैछ । पहिलो डोज खोप लगाएको हकमा दोस्रो नलगाउने हो भने त्यसको कुनै अर्थ नरहने विशेषज्ञहरू बताउँछन् ।

यसैबीच भारतले आन्तरिक माग पूरा भएपछि मात्र खोप बिक्री गर्ने धारणा सार्वजनिक गर्न थालेको छ । केही समयअघि नजिकका छिमेकी र आफ्ना बिजनेश पार्टनर भनेर चिनिएका महत्वपूर्ण मुलुकलाई अनुदानको खोपसँगै सुलभदरमा कोभिसिल्ड खोप उपलब्ध गराउने बताए पनि जुलाईसम्म ३० करोड नागरिकलाई प्राथमिकताको आधारमा लगाउने घोषणा थियो । त्यसअघि छिमेकी र अन्य राष्ट्रहरूमा पठाइएको निःशुल्क खोपलाई ‘खोप कूटनीति’ भनेर प्रचार  गरिएको थियो ।

हुन तः भारत आफैँ अहिले कोरोनाविरुद्धको भ्याक्सिन बनाउने प्रमुख राष्ट्र हो । जसले विश्व उत्पादनको आधा भन्दाबढी हिस्सा ओगटेको छ । त्यसैको आधारमा उसले हालसम्म विश्वका ६६ देशमा अनुदान, उपहार र बिक्रीको नाममा ५८ करोड डोज खोप पठाइसकेको छ । त्यसरी खोप पठाइएको सूचीमा विशेषगरी बेलायत, क्यानाडा, ब्राजिल र मेक्सिकोसहित ल्याटिन अमेरिका, क्यारिबियन, एसिया र अफ्रिकाका अधिकांश मुलुक रहेका छन् ।

अहिले भारतले कोभिसिल्ड र कोभ्याक्सिन दुवै निर्यात गरिरहेको छ । तीमध्ये केही भ्याक्सिन कूटनीतिअन्तर्गतका ‘उपहार’ हुन्  । कोभाक्स योजनाअन्तर्गत विश्व स्वास्थ्य संगठनको नेतृत्वमा १ सय ९० वटा मुलुकमा २ अर्ब डोज पुर्याउने भनिएको छ ।

यहि बेला भारतीय विदेश मन्त्रालयले आफ्नो आन्तरिक आवश्यकता, अन्तर्राष्ट्रिय माग र दायित्वलाई ध्यान दिँदै बाँकी विश्वमा खोप उपलब्ध गराइने धारणा सार्वजनिक गर्नु उसले ‘खोप डिप्लोमेसी’ लाई प्रयोग गर्न खोजेको अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चार माध्यमहरूले बताउन थालेका छन् । अब यसको सोझो मार नेपालजस्ता आर्थिक रुपले विपन्न र भूराजनीतिसँग जोडिएका मुलुकमा सबैभन्दा धेरै पर्न सक्छ ।