मान्छेहरुका मन नाका नाकामा मर्माहित

मन्दिर पस्न तयार पाउ निषेध हुँदा, तिर्खाएको घाँटी धारामा रोकिँदा, गाँसिन लागेको सम्बन्ध तोडिदिँदा, भाडामा बस्न तयार मनलाई फर्काइँदा, कस्तो हुन्छ होला ? कलिला युवाको सामुहिक हत्या हुँदा, लाश खोलामा बगाउँदा, उसको बामे सर्न खोज्ने छोराको मनमा के बित्ला ? बृद्ध आमा¬–बाको लठ्ठी कसले थमाइदेला ? परिवारको भोको पेट कसले भरिदेला ? यी जातीय विभेदको अपराध गर्ने मानिस अन्तका कोही होइनन् । यी त गाउँका आफ्नै सँधियार छिमेकी हजुरबुबाआमा, काकाकाकी, दाजुभाइ हुन् ! जसको माया लाग्छ, आफ्नै लाग्छ ।

तर, यिनले दलित समुदायलाई मनमा कहिल्यै राखेनन् । मिल्नु, जुट्नुपर्ने ठाउँमा विभेदकारी रेखाचित्र कोरिदिए । हामी यस्ता– तिमी उस्ता, वरपरको, मिल्ने नमिल्ने, चल्ने नचल्ने जस्ता ढोगी कुसंस्कारी चिन्तन रोपिदिए । फलतः एउटै समाजका सह भाषी धर्मावलम्बीबीच विभाजनको बीउ रोपिदिए, बा“डिदिए ।

दिपा नेपाली, करुणा विश्वकर्मालाई कोठाबाट निस्कन बाध्य पारिन्छ । जात नमिल्ने, नचल्ने भनेर कोठाको लागि अग्रिम भुक्तानी गरिएको रकम फिर्ता गरिन्छ । नवराज बिक, सेते दमाई, मना सार्कीको निर्मम हत्या हुन्छ । 

भारतीय र नेपाली समाजले अँगालेको जात व्यवस्थाले समाजमा विभेदको ठूलो खाडल खनिदिएको छ । जसकारण दिपा नेपाली, करुणा विश्वकर्मालाई कोठाबाट निस्कन बाध्य पारिन्छ । जात नमिल्ने, नचल्ने भनेर कोठाको लागि अग्रिम भुक्तानी गरिएको रकम फिर्ता गरिन्छ । नवराज बिक, सेते दमाई, मना सार्कीको निर्मम हत्या हुन्छ । केही साताअघि नेपालीमूलका उबर चालक शुभाकर खड्कालाई एशियाली मूलको भएको आधारमा अमेरिकी महिला समूहले गालीगलोज गरेको भिडियो भाइरल भएको थियो । बेलायती राजपरिवारमा पनि रङ्गभेदी टिप्पणीका कारण युवराज ह्यारी र श्रीमतीले दरबार त्यागेका छन् ।

पश्चिमा मुलुकमा वर्णको आधारमा गरिने विभेद दरबारदेखि रेल स्टेशन, स्कूल कलेजमा समेत जीवित छ । रुकुम सामुहिक हत्याकाण्ड, अंगिरा पासी, सेते दमाई, मना सार्कीको हत्याजस्ता धेरै घटना नेपाली समाजमै घटेका छन् । यी तमाम घटनाको मूल जड भनेको तल्लो जातका विरुद्ध हुने हिंसा, अपराध, अत्याचार र पाप हो ।

कानुनी उपचारको सट्टा ‘भैगो नि’, जिउँदाको जन्ती मर्दाका मलामी, वल्लोपल्लो घर, छिमेकी मिल्नुपर्छ जस्ता कुतर्कले जातीय छुवाछूतका घटनालाई ढाकछोप गराइन्छ । अपराधीलाई सजायको ठाउँमा सरल उन्मुक्ति दिने अभ्यास शिक्षित जनशक्तिबाट हुने गरेको छ । अर्कोतिर दलित समुदाय पनि समाजको डरले, धम्कीले जातीय छुवाछूतजस्तो जघन्य अपराध सहन बाध्य छ । 

कैलालीकी दिपा नेपाली, दोलखाकी करुणा विश्वकर्माले आफूमाथि भएको विभेदविरुद्ध दिनहुँ अदालत धाउने आँट देखाए । तर, धेरै दलित कुटपिट हुने, मारिने, बहिष्कारमा परिने ढरले विभेदविरुद्ध बोल्न डराउने गरेका छन् । अब दलित समुदायले विवशतालाई विजयमा परिणत गर्नुपर्छ ।
नेपाली दलित समुदायसँग करिब साठी लाख जनताको आवाज छ । कूल जनसंख्याको करिब १३% जनसंख्या दलित समुदायले ओगटेको छ । हिमालदेखि तराईसम्म छरिएको बसोबास छ । संयुक्तरूपमा दलित समुदाय जाग्ने हो भने राज्यको कुनै पनि तागतले रोक्न सक्दैन । 

भलै राज्यको प्रत्येक राजनीतिक रूपान्तरणमा दलित समुदायको उपस्थिति र बलिदान योगदान छ । सात दशकयता दलित समुदाय सामाजिक स्वतन्त्रता तथा आत्मसम्मानकोलागि राजनीतिक तवरमा लड्दै आएको छ । तर, राज्य संयन्त्रमा भने दलितको उपस्थिति एकदम झिनो छ । आज पनि प्रमुख राजनीतिक दलका मुख्यमुख्य पदमा दलित समुदायलाई स्थान छैन । जसको प्रत्यक्ष असर नीति निर्माण तहमा देखिएको छ । अर्कोतर्फ मलाई अधिकार चाहियो, अब त अति भयो भनी प्रतिप्रश्न गर्ने जनसंख्या कम छ । 

स–साना राजनीतिक मुद्दामा सडकमा आगो बाल्ने युवा दलितका मुद्दामा रमिते हुन्छ । दलितमाथि भएका विभेदका घटनामा बोल्दैन । त्यसबखत उसलाई जातका कुरा मनपर्दैन । 

दलित समुदायमाथि अमानवीय गतिविधि बढ्नुमा रमिते गैरदलित समुदाय जिम्मेवार छ । आजको मितिसम्म जातीय छुवाछूत विरुद्ध कति गैरदलितले आवाज उठाए ? जातीय छुवाछूतजस्तो अपराध अभ्यास गर्नेका विरुद्ध कति छिमेकीलेसाथ दिए, न्यायको पक्षमा बोले ? अब गैरदलित समुदायले ‘पाप छान्ने कि पाप फाल्ने’ बीच रोज्ने बेला आएको छ । अब संयुक्त लडाइँको आवश्यक छ । अन्यथा रुकुम घटना दोहोरिनेछ । भेरीमा कलिला युवालार्इ डोरीले बाँधिएका लास बगिरहने छन् ।

तुलनात्मक रूपमा हिजोभन्दा आज विभेदका घटनामा कमी देखिएपनि छुवाछूत यथावत छ । कयौं स्थानमा अझैसम्म धार्मिक कार्य तथा मठमन्दिर, धारामा निषेध छ । अन्तरजातीय प्रेमले कतिको ज्यान लिएको छ । कति विस्थापित भएका छन्, कथित दलित भएकै कारण ! गैसस र राजनीतिक दलका भातृ संगठनले घटनापश्चात् दुईचार दिन सडकमा नारा लगाउँछन् । मिडियाले जातीय विभेदका घटनालाई स्थान दिन्छ । तर गैरदलित समुदायमा दलितमाथि थिचोमिचो गर्दा फरक नपर्ने रहेछ भन्ने अहंकारी सोच स्थापित भएको देखिन्छ । त्यस्ता विभेदकारी मानसिकता विरुद्ध संयुक्तरूपमा दलित समुदायको आवज सुनिंदैन, विद्रोह देखिदैन । 

दलित नेतृत्वमा सामाजिक, धार्मिक र राजनीतिक तवरमा विद्रोही भावको एकदम कमी छ । चुनावताका दलितका भोटले जित हारमा अहम् भूमिका खेल्ने गरेको छ । क्याबिनेटमा होस् या केन्द्रीय कमिटीमा दलित प्रतिनिधित्व सधैं कम हुने गरेको छ । यति हुँदाहुँदै पनि दलित नेतृत्वले कहिले विद्रोह गरेन । जे भूमिका पायो त्यसैमा चित्त बुझाएर बस्यो । अब विभेदविरुद्ध चेतावनी दिनुपर्छ । 

दलितमाथि हुने विभेदविरुद्ध गैरदलित बोल्नुपर्छ, लड्नुपर्छ । चुपचाप बस्ने परिपाटी त्याग्नुपर्छ, सहीलाई सही, गलतलाई गलत भन्ने आवज बढ्नुपर्छ । जसरी मार्टिन लुथर किङले सपना देखेका थिए त्यस्तै सपना आम नेपालीले देख्न आवश्यक छ । अन्यथा रुवाण्डा इराकको चित्र नेपालमा नदेखिएला भन्न सकिन्न ।