एउटा ‘आतंकवादी’, जो मारिँदा जेलरको रुवाइ थामिएन

अपने लिए जिए तो, क्या जिए
तु जि ऐ दिल, जमाने के लिए ।
सर ये नहीं झुकाने के लिए
हिम्मत बुलंद है अपनी
पत्थर सि जान रखते हैं । 
कदमों तले जमीं तो क्या
हम आसमान रखते हैं
गिरते हुओंको उठाने के लिये ।

यो गीत चलचित्रकै हो तर एक जना इन्कलाबीले आफू फाँसीमा चढ्नुअघि यो गीत गाउन मन पराए । उनलाई फाँसी दिन तत्पर जेलरले समेत सँगसँगै गाउन थाले । यो गीत सन् १९६६ मा रिलिज भएको चलचित्र ‘बादल’ को हो, कैदी जीवन बिताइराखेका अभिनेता सञ्जीवकुमारलाई अभिनय गर्न लगाइएको । प्रसंग सन् २०१३ फेब्रुअरी ९ का दिन फाँसीमा झुण्डिएका काश्मिरी मुहम्मद अफजल गुरुको हो । गुरुलाई भारत सरकारले कुख्यात आतंककारी ठान्यो किनभने सन् २००१ मा संसद भवनमा गरिएको आतंकवादी हमलामा उनको संलग्नता देखियो । हमलामा जैश–ए–मोहम्मद र लस्कर–ए–तैय्यबा नामक आतंकवादी समूहका ५ जना लडाकू संलग्न थिए । त्यो बेला संसदको सुरक्षार्थ तैनाथ ५ जना प्रहरी, केन्द्रीय रिजर्भ प्रहरी बलको एक महिला कन्स्टेबल, अन्य दुई जना सुरक्षागार्ड र एक जना बगैंचे मारिएका थिए भने पाँचै जना आक्रमणकारीको पनि ज्यान गएको थियो । 

भारतीय प्रहरीका अनुसार जैश–ए–मोहम्मदका अफजल गुरु यो आक्रमणका योजनाकार थिए, जसलाई दिल्ली हाइकोर्टले सन् २००२ मा फाँसीको सजायँ सुनायो । पछि उच्चतम न्यायालयले पनि दिल्ली हाइकोर्टको निर्णयलाई नै सदर गर्‍यो । यसमा गुरुले माफीको निवेदन पेश गरे, त्यसबेला राष्ट्रपति थिए एपिजे अब्दुल कलाम । तर, उनी मौन बसे । उनीपछिकी प्रतिभा पाटिल पनि अनिर्णित रहिन् । बल्ल डा. प्रणव मुखर्जीले फाइल पल्टाउने काम गरे र उक्त निवेदनलाई खारेज गरिदिए । यसपछि बल्ल फाँसी दिइयो । फाँसी दिएपछि जेलर सुनील गुप्ता घर फर्केर पत्नी र छोरीलाई अँगालो हाली क्वाँक्वाँ रोए ।

उक्त आक्रमणपश्चात् दिल्ली प्रहरी निकै सक्रिय बन्यो । पर्सिपल्टै जैश–ए–मोहम्मदका एक सदस्य अफजल गुरु जम्मु काश्मिरबाट समातिए । दिल्लीको जाकिर हुसैन कलेजबाट एसएआर गिलानी, अफसान गुरु र उनका पति शौकत हुसैन पनि पक्राउ परे । अनुसन्धान क्रममा अफजल गुरु आक्रमणको योजनामा संलग्न भएको खुल्यो र उनीलगायत तीनै जनालाई फाँसीको निर्णय सुनाइयो । अफसानलाई भने रिहा गरियो । ३० अगस्त २००३ मा प्रहरीसितको भिडन्तमा आक्रमणको मुख्य योजनाकार मानिएका गाजी बाबा मारिए । पछि गिलानी रिहा भए भने अरू २ जनालाई फाँसीको साटो १० वर्ष जेल पठाउने निर्णय सुनाइयो । अफजल गुरुलाई मात्र सन् २००६ को सेप्टेम्बर २६ मा दिल्ली अदालतले झुण्ड्याएर मार्ने आदेश दियो । उक्त फैसलाको एक सातापछि गुरुकी पत्नी तबस्सुमले राष्ट्रपतिसमक्ष माफीको निवेदन पेश गरिन् । सन् २०१३ को फेब्रुअरी ३ मा उक्त निवेदन राष्ट्रपतिद्वारा खारेज भयो ।

गुरु त्यसबेला तिहाड जेलमा थिए । जेलर सुनील गुप्ता सन् १९८१ देखि त्यहीं तैनाथ थिए । पछि जेलको प्रवक्ता र कानुनी सल्लाहकारसमेत भए । तबस्सुमले दिएको माफीनामा खारेज गरिएको ६ दिनपछि गुरुलाई फेब्रुअरी ९ मा तिहाड जेलमा फाँसी दिइने भयो । त्यतिबेलासम्म गुरुको रेखदेख गर्ने जिम्मा प्रहरी मुख्यालयले उनै सुनीललाई सुम्पियो । किनभने उनी गुरुलाई राम्रोसित चिन्दथे । फाँसी दिइने कुरा गुरुलाई थाहा थिएन । बरु २ दिनअगाडि नै परिवारलाई भने सन्देश पठाइसकिएको थियो ।

तर, २ दिनमा परिवारसमक्ष पत्र पुग्ने सम्भावना नै थिएन । यसकारण जब उनीहरूको हातमा फाँसीको सन्देशयुक्त पत्र पुग्यो, त्यसबेलासम्म गुरु फाँसीमा लट्किइसकेका थिए । जेल प्रशासनले गुरुलाई फाँसी दिँदै छ भन्ने कुरा थोरैलाई मात्र थाहा होस् भन्ने थियो । नत्र जेलभित्र र बाहिर दंगाफसाद हुन सक्थ्यो । सुनील र जेल सुपरिन्टेन्डेन्ट ८ फेब्रुअरीको साँझ आफ्नो कोठाबाट निस्के र फाँसीको तयारीमा लागे । डोरी जाँचे । किनभने कतिपय समय फाँसी दिँदा डोरी नै चुँडिने हुन्थ्यो । यसनिम्ति डोरीमा गुरुको तौलबराबर बालुवा भरिएको डोरी लट्काइयो । चार पटक यसो गर्दा चारैपटक डोरी चुँडियो ।

उनीहरू छक्क परे । फाँसी दिँदा अभियुक्तको मृत्यु भएन भने सरकारलाई जवाफ दिनुपर्ने हुन्छ । यस्तो स्थितिमा जागिरै पनि जान सक्छ । त्यहाँ अर्को एउटा पुरानो डोरी पनि थियो । त्यसबाट बरु काम हुने देखियो । त्यसपछि फाँसी दिने जल्लादको खोजी गरियो । त्यसो त जल्लाद नै चाहिन्छ भन्ने त हुँदैन, जो सुकैले पनि यो काम गर्न सक्छ, सुनील आफैँ जीवनमा ८ जनालाई फाँसी दिँदाको साक्षी थिए र कति जनालाई फाँसी दिने काम आफैँले गरिसकेका थिए । फाँसी दिने काम गाह्रो हुन्नथ्यो । मात्र चुकुलजस्तो ठूलो खालको लिबर खिच्ने हो, हो बरु पासो बनाएको डोरी राम्रोसँग गर्धनमा बाँधेको छ कि छैन हेर्नुपर्ने हुन्छ । यी सबै कारबाहीबारे जेलभित्रका अन्य सुरक्षाकर्मीलाई समेत थाहा दिइएको थिएन ।

९ फेब्रुअरीको बिहानै सुनील गुरुलाई थुनिराखेको कोठाभित्र पसे । देख्नेबित्तिकै गुरु झस्के । उनलाई लाग्यो, आज केही नराम्रो घटना हुन गइरहेको छ । उनले सोधे, ‘सर, आज मलाई फाँसी दिइँदै छ कि कसो ?’ ‘तिमीले कसरी थाहा पायौ ?’‘पहिलो कुरा त बिहानै तपाईंको दर्शन पाइयो, दोस्रो कुरा, हिजो राति नै मलाई छुट्टै कोठामा राखिएको थियो ।’ ‘हो, तिमीलाई फाँसी दिइँदै छ ।’ ‘ठीकै छ तर तपाईंहरूसँगै आज म चिया पिउन चाहन्छु ।’

सुनीलले हुन्छ भने र सँगै बसेर चिया पिए । चिया खाइसकेपछि उनले भने ‘तपाईंलाई एउटा कुरा भन्न चाहन्छु– म आतंकवादी होइन । तपाईंहरूले मलाई खतरनाक आतंकवादी बनाइदिनुभयो । यदि, म आतंकवादी हुँदो हुँ त मैले छोरोलाई डाक्टर बनाउने थिइन । उसलाई पनि लफंगा, गुण्डा वा आतंककारी नै बनाउने थिएँ । म सधैँ इमानको साथमा छु, म पियुसिएल (नागरिक स्वतन्त्रताका लागि जनमञ्च) को सक्रिय सदस्य हुँ । उक्त संगठनको हरेक कार्यक्रममा सरिक हुने गरेको छु । मेरो प्रोफाइल पल्टाएर हेर्न सक्नुहुन्छ । मैले सधैँ देशलाई मजबुत बनाउन, भ्रष्टाचार र बेइमानीविरुद्ध आवाज उठाउँदै आएको छु ।’

सुनीलले ‘अब यो कुरो गर्नुको कुनै तुक छैन । सबै कानुनी कारबाही टुंगिसकेको छ । बरु परिवारलाई केही सन्देश दिन चाहन्छौ भने लेखेर देऊ’ भने । गुरुले एउटा पत्र पत्नीको नाममा लेखे । पत्र उर्दू भाषामा थियो । पत्रमार्फत छोरा गालिबको हेरचाह गर्न, दुःखमनाउ नगर्न, छोराका लागि भए पनि मन दह्रो पार्न, छोरालाई निरास हुन नदिन र त्यता शान्ति बनाइराख्न सबैमा अपिल गर्नू भनी आग्रह गरे । उनले फेरि सुनीलसित आग्रह गरे कि मलाई फाँसीमा चढाउने बेला तपाईंको आँखामा हेरिरहन पाऊँ । सम्झनुस्, यो मेरो अन्तिम इच्छा हो । सुनीलले भने– यो कसरी सम्भव हुन सक्छ ? फाँसीको तख्तासम्म जाँदासम्म त ठीकै छ, पछि तिम्रो टाउको कालो कपडाले छोपिनेछ अनि कसरी मलाई देख्न सक्छौ ? गुरुले फेरि भने ‘ठीक छ, कपडाले नछोपुञ्जेल हेरिरहन्छु ।’ 

सुनीलले यो कुरोमा टाउको हल्लाए । गुरुले फेरि भने कि म एउटा गीत गाउन चाहन्छु किनभने म सधैँ जनताको भलो चाहन्छु । लगत्तै ‘अपने लिए जिए तो, क्या जिए, तु जिए दिल, जमाने के लिए’ बोलको गीत गाउन थाले । चलचित्र ‘बादल’मा नायक सञ्जीवकुमारले फाँसी दिन लग्दै गरेको एक जना देशभक्तलाई हेरेर उक्त गीत गाएका थिए । गीत राम्रो थियो, त्यसैले अनायसै जेलर सुनील, सुपरिन्टेन्डेन्ट र अन्य प्रहरी अधिकृतले सँगै गाउन थाले । गुरुले पूरा गीत गाए । प्रायः अभियुक्त रुँदै, म निर्दोष छु भन्दै फाँसीमा चढ्थे । गुरु मात्रै पहिलो कैदी थिए, जो आफ्नालागि हैन अरूका लागि जिउनुपर्छ भन्ने सन्देशमूलक गीत गाउँदै हाँस्दै अघि बढिरहेका थिए । गुरुको यो रवैया देखेर सुनीलको मन भावविह्वल बन्यो । किनभने गुरु गीत गाउँदै र उनलाई हेर्दै अघि बढिरहेका थिए । 

फाँसी बिहानको ८ बजे दिइयो र शवलाई जेलभित्रकै जमिनमा गाडियो । यसपछि सुनील घर फर्के । परिवारलाई कहिल्यै जेलको कुरो सुनाउँदैनथे । घर पुगेपछि ‘तपाईंको आँखामा आज करुणा देखिरहेको छु’ भन्ने गुरुको भनाइ बारम्बार सम्झिरहे । अनि पत्नी र छोरीलाई अँगालो हालेर निकै बेर रोए । स्मरणीय छ, गुरुले पत्नीको नाममा लेखेको पत्र पनि घर पुगेकै थिएन, किनभने सो पत्र फाँसीमा चढ्नु केही घण्टाअगाडि मात्र लेखिएको थियो । पत्र जेल प्रशासनले लगत्तै गुरुको घरको ठेगानामा पठाउने व्यवस्था मिलायो । पत्नी तबस्सुम गुरुका अनुसार संगीतमा रुचि राख्ने अफजल गुरु उग्रवादी बन्न पुग्नु एउटा दुर्घटना थियो । गालिबको शायरीबाट प्रभावित भएरै उनले छोराको नाम गालिब राखेका थिए । माइकल जैक्सनको पनि फ्यान थिए । पक्राउ पर्नुअघिसम्म मेडिकल कलेजमा पढ्दै गरेका उनी जम्मा ४३ वर्षका थिए ।

(साभार:जनआस्था साप्ताहिकबाट)