​सिंहदरबारमा तपाईं भन्दैनन् !

० लोकमानले ‘गोडधुवा’ भन्दै १० करोड पठाएको कुरा किताबमा लेख्नुभयो । कतिपयले ‘लेख्दैमा हुन्छ ?’ भनेर प्रश्न उठाएका छन् नि !
– भ्रष्टाचारको कुनै प्रमाण हुँदैन ! भ्रष्टाचार ठहर गर्ने काम अदालतको हो । अर्को प्रमाण समाज हो । पहिला यो मान्छे कस्तो थियो, पछि कस्तो भयो ? समाजले देखिराखेको हुन्छ ! कसैले कसैलाई घूस दिनु छ भने तमसुक गरेर दिन्छ र ?

० विमान अपहरण गर्दाको भन्दा ठूलो तनाव सुशीला कार्की प्रधानन्यायाधीश हुँदा भयो भन्नुभएको छ । के–के तनाव आए ? 
– सत्ता वा शक्तिमा बसेको मान्छेबाट काम लिन जो पनि तयार हुन्छन् । जायज वा नाजायज, जे पनि भन्छन् । मैले त्यसैको चर्चा गरेको हुँ । मेरालागि कसैलाई बनाइदिनु र बिगारिदिनु पर्ने कुनै दायित्व, बाध्यता वा परिबन्द छैन । लोकमान भन्नुस् या अरु कुनै पात्रको कुरा गर्नुस्, उनीहरुसँग कुनै लेनादेना भए वा उनीहरुलाई राम्रो र नराम्रो भन्ने आग्रह पालेको भए यो किताब लेख्नै सक्दिनँ थिएँ । आफ्नो उमेरमा प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको कार्यकर्ता भएँ । देशको इमान्दार नागरिक हुनुको दायित्वलाई आफ्नो जवानी प्रजातान्त्रिक आन्दोलनमा सुम्पिएर निर्वाह गरेँ । त्यो आन्दोलनमा लागेर केही कमाएको छैन । मन्त्री भइनँ, सांसद भइनँ । चाहियो भन्दै कतै हिँडिनँ पनि । जिन्दगीको यत्रो यात्रा लोभलालच नगरी बिताइसकेँ भने अब केही कुराको लोभ राखेर पाउनु नै के छ र ? त्यसैले लेख्न मिल्ने जति कुरा लेखिदिएँ । कतिपय कुरा बाँकी होलान्, लेखिनँ होला । तर, ती के–के कुरा हुन् भनेर खोतल्दै पनि किन हिँड्नु ? 

० नेपाली कांग्रेसको सरकारले सुशीला कार्कीका विरुद्ध महाभियोग प्रस्ताव दर्ता ग¥यो । त्यसको फलस्वरुप कांग्रेस यो हालतमा पुग्यो भन्ने मान्नुहुन्छ ? 
– समाजले त मान्छे चिन्छ नि ! को इमान्दार, को बेइमान भन्ने कुराको हिसाब राखेको हुन्छ । त्यसैले आमजनताको भोट नपाएर कांग्रेसले हारेको हो । कांग्रेस सरकारले सुशीला कार्कीलाई लगाएको महाभियोगको प्रस्तावलाई इमान्दारका विरुद्ध बेइमानहरुको भूमिका भनेर जनसमाजले बुझ्यो । समाजले परिणाम हैन, परिस्थितिलाई हेरेर निर्णय गर्छ ।

० त्यस्तो काम गर्ने नेपाली कांग्रेसलाई के भन्नुहुन्छ ? 
– संसारले चिन्दा नेपाली कांग्रेस भनेको प्रजातान्त्रिक पार्टी नै हो । म पनि त्यही भन्छु । व्यक्ति खराब होलान्, तर नेपाली समाजमा स्थापित भएको प्रजातान्त्रिक पार्टी हो । उसले व्यवस्थापिका, कार्यपालिका र न्यायपालिकालाई राम्रोसँग बुझेको छ भन्ने विश्वास मान्छेहरुमा छ । प्रजातन्त्रको कुरा त पहिला कांग्रेसले नै गरेको हो । कम्युनिष्टहरु पछि आए । त्यस्तो पार्टीले न्यायालयमाथि हस्तक्षेप गर्छ, प्रभाव कायम राख्न खोज्छ भनेर कसैले अनुमान गरेका थिएनन् । मलाई पनि त्यस्तो अनुमान थिएन । तर, अकस्मात् त्यस्तो भइदियो । संसदमा आफ्नो बहुमत छ भन्दैमा न्यायालयलाई त्यसरी चलाउनु हुँदैन भन्ने कुराको जवाफ जनताले दिएका हुन् भन्ने कुरा मान्न तयार छु । 

० अब कांग्रेस पहिलाको जस्तो लोकप्रिय अवस्थामा फर्केला त ? 
– अब समय फेरियो । पहिलाजस्तो नेपाली कांग्रेसको ‘रुख छाप’ भन्दैमा, एमालेको ‘सूर्य छाप’ भन्दैमा जनताले भोट हाल्ने दिन गयो । पार्टी हैन, व्यक्ति हेर्ने चलन आयो । जुन पार्टीले राम्रो काम गरेको छ, अप्ठेरोमा जनतालाई जसले साथ दिएको छ, यसपालिको चुनाव त्यसैको प्रतिबिम्ब हो । कम्युनिष्टहरु त अहिले न ठूलो पार्टी बनेर आए ! कांग्रेस त धेरैपटक ठूलो पार्टी बन्यो । तर, धेरैपटक बहुमत ल्याएर के ग¥यो त ? त्यसैले जसले केही गर्छ अर्थात्, जसले जनताले चाहेका विकास र प्रगतिका कामहरु दिन सक्छ, चुनाव उसलाई जिताउनुपर्छ भनेर आज कम्युनिष्टहरु ठूलो पार्टी बनेका छन् । यसको मतलब यो होइन कि, नेपालबाट कांग्रेस सकियो । कांग्रेस जीवित छ । सीटहरु बढी कम्युनिष्टले जिते पनि भोट त कांग्रेसकै बढी आएको छ । यो कुरा कम्युनिष्टहरुले बिर्सिनुहुँदैन कि, ‘हामीलाई जनताले कामका लागि जिताएका हुन्, नाम हेरेर होइन ।’ त्यसैले म कांग्रेसले हारेको भन्दिनँ । नेतृत्व असफल हो । त्यो असफल नेतृत्वलाई जनताले अनुमोदन गरेनन् ।

० यो सरकारले पनि कामु प्रधानन्यायाधीश दीपकराज जोशीलाई संसदीय सुनुवाईबाट अस्वीकार गरेको छ । यसलाई नेपाली कांग्रेसले न्यायालयमाथिको हस्तक्षेप भनेको छ । तपाईं के भन्नुहुन्छ ? 
– प्रजातान्त्रिक व्यवस्थामा संसदीय सर्वोच्चतामाथि प्रश्न उठाउने कुरा भएन । किनभने, शासन व्यवस्थाका स्रोत जनता हुन् र संसद उनीहरुको प्रतिनिधिमूलक संस्था हो, व्यवस्थापिका हो । न्यायसम्पादनको क्षेत्रमा रहेका मानिस कत्तिको नैतिक धरातलमा छ ? कत्तिको निष्पक्ष र तटस्थ छ भन्ने कुरा व्यवस्थापिका संसदले उठाउन सक्छ । तर, जोशीजीको शैक्षिक प्रमाणपत्र सक्कली, नक्कली के हो भन्ने कुरा व्यवस्थापिकाले भन्ने होइन । उसले ‘सन्देहात्मक’ भनेको छ । अब उहाँको ती शैक्षिक प्रमाणपत्रहरु सन्देहात्मक हुन् कि होइन, नक्कली हुन् कि सक्कली भन्ने कुरा त छानवीन गर्नुपर्छ । सुनुवाइ समितिले उठाएका कुरा छानबिनपछि गलत सावित हुन्छ र जोशीजीका सबै प्रमाणपत्रहरु सही छन् भन्ने निश्कर्ष निस्कन्छ भने उहाँलाई संसदले त्यहीअनुसारको जवाफ र भूमिका दिनुपर्छ । समितिले प्रश्न उठाएजस्तो ‘सन्देहात्मक’ छन् भने त्यस्तो प्रमाणपत्रका आधारमा उहाँले किन जागिर खानुभयो ? 

० जोशीमाथि छानवीन गरेर यदि आरोप पुष्टि भएन भने फेरि उहाँलाई नै प्रधानन्यााधीश बनाउनुपर्छ ? 
– पर्छ नि † प्रश्न मात्रै उठाएर त्यसै छोडी हिँड्ने ? यसरी हुँदैन । त्यसको निचोडमा पुग्नु पर्दैन ? 

० केपी ओली सरकारको कार्यशैलीलाई के भन्नुहुन्छ ? 
– कम्युनिष्टहरुको भाषा र काम गर्ने शैली फरक हुन्छ । कतिपय कुरा नबुझिने किसिमका हुन्छन् । संसदीय व्यवस्थामा आइसकेपछि संसदीय सर्वोच्चता स्वीकार्नुपर्छ, संसदीय अभ्यासका न्युनतम मान्यताहरुलाई आत्मसात् गर्नुपर्छ । उनीहरु पहिलोचोटि संसदभित्र एकल बहुमत लिएर बसेका छन् । त्यसैले यो परिस्थितिलाई कम्युनिष्टहरुले कसरी सदुपयोग गर्लान् वा दुरुपयोग गर्लान् भन्ने कुरा अहिल्यै भन्न सकिँदैन । हेरौँ न !

० उनीहरुले विगतमा पनि पटक पटक सरकार चलाएका हुन् नि !
– राम्रो कुरा के हो भने, कम्युनिष्ट पार्टी भएर पनि उनीहरु संसदीय प्रतिस्पर्धामा छन् । प्रजातन्त्रका विधि र मान्यताहरुलाई आत्मसात गरेका छन् । कहिले हारेका छन्, कहिले जितेका छन् । त्यो हार र जीतलाई स्वीकार्दै अघि बढ्नु राम्रो कुरा हो । बरु लामो समय सत्तापक्षीय भूमिकामा रहेको नेपाली कांग्रेसले प्रतिपक्षी भूमिका निभाउन सकेको छैन । इस्युका आधारमा विरोध गर्नुपर्छ, विरोधका लागि विरोध गरेर प्रजातन्त्र फस्टाउँदैन ।

० यो सरकारले राम्रो गर्ला भन्ने संकेत देख्नुहुन्छ ?
– एक वर्ष नहेरी त के भन्न सकिन्छ र ? त्यसमाथि लामो समय प्रतिपक्षी भूमिकामा बसेको पार्टी सत्तारुढ भएपछि शुरुमा अलमल हुनसक्छ । जनताले पनि हिजोका प्रतिपक्षीले कस्तो काम गर्लान् भनेर अलिक बढी नियालेका हुन्छन् । कांग्रेस आफैँले हारेको होइन, उसको नेतृत्वले मात्रै हारेको स्थिति हो । जनताबाट कांग्रेस विस्थापित भयो भनेर बुझिन्छ भने त्यो पनि गलत हुन्छ ।

० सरकारले सबै क्षेत्रमा कर बढाउने, नयाँ विषयमा कर लगाउने काम गरेर आलोचना भइरहेको छ । यसमा के भन्नुहुन्छ ?
– मेरो घरमा धारा छ । पानी कहिल्यै आउँदैन, बिल महिनैपिच्छे आउँछ । म पैसा तिर्छु । त्यसरी पैसा तिर्नुपर्दा कति दुःख लागेको होला ? राज्यले जनतालाई करको दायरामा ल्याउँछ, विभिन्न पेशा, क्षेत्र र व्यवसाय करको दायरामा आउनु स्वाभाविक हो । तर, करबापत जनताले के सुविधा पाउने ? कर तिरेका जनताले धुलो खाएर हिँड्नुपर्ने, हिलोमा चिप्लिँदै हिँड्नुपर्ने अवस्था शहरतिरै देखिन्छ । दोहोरो, तेहेरो कर लगाइएको छ । म करविरोधी होइन । तर, जनताले कर तिरेअनुसार सुविधा पाएनन् भने भोलि सरकारविरुद्ध सडकमा उत्रिन्छन् ।

० प्रदेश सरकार, स्थानीय सरकार बनेका छन् । कस्तो देखिरहनुभएको छ ?
– गाउँ–गाउँमा सिंहदरबार लैजाने भनियो । सरकार भनेको संस्कारले चलेको हुन्छ । सिंहदरबारको संस्कार भनेको असफल संस्कार हो । सिंहदरबारमा बसेका मान्छे कसैले पनि हामीलाई ‘तपाईं’ भन्दैनन् । हामी जनतालाई उनीहरुले नोकर ठानेका छन् । सरकारी अंगको प्रमुख पात्र कर्मचारीतन्त्र हो । सिंहदरबारको त्यही कर्मचारीतन्त्र प्रदेश र स्थानीय सरकार चलाउन गएर कस्तो सरकार बन्छ ? कर्मचारीले भन्नुपर्छ, हामी जनताका नोकर हौँ । तर, उनीहरु आफूलाई जनताको मालिक हो भन्ठानेका छन् । जनताको दैलोमा नजाने कर्मचारीतन्त्रबाट कस्तो सरकारको अपेक्षा गर्ने ? हामी जनतामा पनि हुकुमको पालना गर्ने संस्कार बस्यो । पानीकै पैसा तिरेको कुरा गरौँ न, पानी नआए पनि सरकारले पैसा तिर्न हुकुम दिएको छ । हामी पैसा तिरिरहेका छौँ । राजनीतिक नेतृत्व पनि जनताप्रति जति उत्तरदायी हुनुपर्ने हो, भएन ।

० कम्युनिष्टहरुको एकतालाई के भन्नुहुन्छ ?
– मिल्ने र टुक्रिने यिनीहरुको नियमित शृंखला हो । अहिले कुन उद्देश्यका लागि मिलेका छन् भन्ने कुरा जनताले बुझ्न सकेका छैनन् । यदि देशका लागि केही गर्न मिलेका हुन् भने त्यसलाई राम्रो मान्नुपर्छ । तर, अहिलेसम्म उनीहरुको एकता पनि अपुरो छ ।

० सशस्त्र द्वन्द्वकालमा माओवादी नेतासँग सम्पर्कमा रहनुहुन्थ्यो । अहिले कत्तिको सम्पर्क छ ?
– त्यसबेला सरकारले अनुरोध गरेर नजिक भएको हुँ । मेरो बेग्लै केही उद्देश्य थिएन । 

० प्रचण्ड र बाबुराम मिल्ने साथी पनि हुन् नि !
– प्रचण्डजीलाई त पछि चिनेको । बाबुरामजी चाहिँ खास साथी हो । उहाँ अहिले पनि उत्तिकै घनिष्ठ हुनुहुन्छ । समय–समयमा भेट हुन्छ । राजनीतिक कुरा त्यति हुँदैन, किनभने सम्बन्ध व्यक्तिगत हो । 

० अहिले पनि तपाईं कांग्रेस हो ? 
– अहिले म प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको कार्यकर्ता हुँ । इतिहासको कुनै कालखण्डमा नेपाली कांग्रेसमा थिएँ । आज कुनै सम्बन्ध छैन ।

० समय कसरी काट्नुहुन्छ ?
– उमेरले ७५ वर्षको भएँ । भविष्य धेरै कम छ । त्यही थोरै भविष्य पर्खिएर बसेको छु । 

० बसोबास कहाँ ?
– काठमाडौं हुँदा धापासीमा बस्छौँ । विराटनगरमा पुरानै घर छँदै छ ।

० सुशीला कार्की प्रधानन्यायाधीश भएर फर्किएपछि पनि धापासीको घर साँघुरो भएन ? 
– हामीले त्यस्तो कुनै फराकिलो ठाउँ खोजेनौँ । यही साँघुरो घर नै फराकिलो लाग्छ । गरेको भए, सबैथोक बिर्सिएर चलेको भए होला, केही हुन्थ्यो । तर, त्यस्तो दुष्कर्म स्वीकारेनौँ ।